Houtkanten zijn kleine landschapselementen waar bepaalde landelijke gemeentes en ook Regionaal Landschap subsidies voor geven. Dit zowel om ze aan te planten als om ze te beheren. Grondeigenaars mogen ze aanplanten op landbouwpercelen, zonder dat ze beschouwd worden als bos. Houtkanten mogen echter maximaal uit 3 rijen bestaan en de afstand tussen de buitenste stammen mag niet meer dan 10 meter bedragen. Indien deze afstand groter is dan wordt de houtkant beschouwd als een bos en gelden andere regels.
Een houtkant is een verzameling van inheemse bomen en struiken, die meestal wordt aangeplant als grensafsluiting tussen verschillende percelen. Houtkanten worden vaak volledig of gedeeltelijk beheerd als hakhout. Ze zijn van oudsher zeer waardevolle landschappelijke elementen. Zo voorkomen houtkanten bodemerosie, hebben ze een vochtregulerende functie en vormen ze een veilig en voedzaam onderkomen voor heel wat insecten, vogels, amfibieën en andere dieren. Houtkanten vormen bovendien een windscherm rondom een boomgaard, een bessentuin, een akker, een weiland, … Wanneer de houtkant rondom een weide wordt aangeplant dan zorgen de grotere bomen voor schaduw voor het vee.
Vanuit ecologisch standpunt zijn houtkanten zeer waardevolle groene lijnen in het landschap. Ze zorgen dat zowel insecten, vlinders, maar ook grotere dieren zoals egels, hazen, reetjes fazanten, patrijzen, … zich veilig kunnen verplaatsen tussen verschillende biotopen.
Een robuuste houtkant produceert ook heel wat voedsel voor onze inheemse fauna. Een grote diversiteit aan plantgoed zorgt gedurende vele maanden voor bloeiende struiken, waar bestuivers zich tegoed aan doen. Hommels, solitaire bijen en honingbijen kunnen vanaf februari reeds aansterken dankzij het stuifmeel en de nectar van o.a. de boswilg. Later, in de lente, geeft de wilde kers een overvloed aan bloesems waar bijen verzot op zijn. In juni zien bloeiende ligustrums dan weer zwart van de vlinders. De winterlinde is één van de laatste bloeiers en bloeit in juni en juli.
Lijsterbessen zijn uiteraard het favoriete voedsel van lijsters, maar eveneens van vele andere vogels. Vlierbessen zijn goed voor de mens en in augustus ook erg geliefd bij heel wat insectenetende vogels. Op het einde van de zomer vullen die dikwijls hun dieet aan met vlierbessen, meidoornbessen, … De lijsterbessen zijn reeds einde juli rijp. Het zijn dan ook de eerste bessen die rijp zijn, wat bij droge zomers zeer belangrijk is voor de vogels.
In de winter vinden zaadeters heel lang voedsel in o.a. elzenpropjes. Reetjes, eekhoorns en ook grotere vogels eten eikels, beukennootjes, … In januari, na de vorst, komen vogels zich tegoed doen aan de rozenbottels. Wanneer uiteindelijk, in februari, heel wat wintervoedsel op is, proberen ze te overleven op de stinkende bessen van de Gelderse Roos. In bijlage vind je de bessenkalender van Vogelbescherming Nederland. Hij leert je welke struiken wanneer bloeien en ook wanneer ze bessen geven.
Houtkanten zijn belangrijke groene lijnen in het landschap, die een corridor vormen tussen verschillende natuurgebieden. Zo krijgen gezonde populaties van insecten, vlinders, amfibieën, … de kans om zich te ontwikkelen. Vogels vinden er het hele jaar door nestgelegenheid, schuilplaatsen en voedsel. De zwartkop en ook vele andere vogels weten dat de meidoorn hun nesten beschermt tegen rovers. Meidoornbessen zijn bovendien ideaal voer voor trekvogels.
Een biologische akker waar voedsel geproduceerd wordt, heeft enorm veel baat bij een houtkant. Vanuit het rijke biotoop dat een houtkant vormt, kunnen allerhande belagers plaagdieren en aantastingen door diverse insecten perfect onder controle houden.
De houtkant kan ook heel wat oogst leveren. Een goede houtkant bestaat namelijk uit een variatie van inheems plantgoed met heel wat eetbare bessen, zoals vlierbessen, mispels, zuurbessen, sleedoornbessen en rozebottels.
De vele bloesems in de lente zijn uiteraard krachtvoer voor de insecten en een gezonde insectenpopulatie is cruciaal voor een gezonde vogelpopulatie. Heel wat vogels hebben een overvloed aan insecten dicht bij hun nesten nodig om hun jongen groot te brengen. Van verschillende bloesems kun je gezonde en heerlijke siropen of tisanes maken, zoals de vlierbloesem, de rozenblaadjes- of de lindebloesem. Bovendien zijn heel wat bloemen eetbaar, waardoor ze perfect kunnen dienen om lekkere gerechtjes af te werken.
De houtkant levert heel wat materiaal voor prachtige, natuurlijke en milieuvriendelijke seizoen boeketten. Hun heerlijk geurende en bloeiende takken in de lente en de kleurrijke bessen in de herfst, maken van je interieur een droom.
Wanneer bepaalde stukken in hakbeheer worden onderhouden, dan genereert de houtkant ook brandhout, takken voor het telen van o.a. klimerwten, klimboontjes, klimspinazie, …
Eens de houtkant wat volume begint te krijgen, heb je een micro bosklimaat gecreëerd. Vanaf dan kan je proberen om tussen de bomen en struiken eventueel paddenstoelen, zoals oesterzwammen te kweken.
Bij het project van Florens en Lauren, waar een hooiland van 2 ha in Sint-Katelijne-Waver wordt omgevormd tot een voedseltuin, zie je een opsomming van de bomen en struiken die zij hebben aangeplant. Meer over dit project kan je lezen op onze website onder ‘Realisaties’: https://www.tuinenvanheden.be/realisaties.
Florens en Lauren kochten hun plantgoed bij Regionaal Landschap. Ik geef je graag een overzicht ter inspiratie:
✓ Vlier
✓ Mispel
✓ Hazelaar
✓ Witte lijsterbes
✓ Winterlinde
✓ Wintereik
✓ Walnoot
✓ Ratelpopulier
✓ Boswilg
✓ Zuurbes
✓ Sleedoorn
✓ Gelderse Roos
✓ Spork
✓ Hagebeuk
✓ Beuk
✓ Zwarte Els
✓ Kardinaalsmuts
✓ Eénstijlige meidoorn
✓ Tweestijlige meidoorn
✓ Hondsroos
✓ Ligustrum
✓ Wilde Kers
Bij de keuze van je assortiment hou je uiteraard best rekening met de grondsoort. Op zure en droge zandgrond kies je ander plantgoed als op een vruchtbare zandleemgrond, zoals in het Project van Florens en Lauren.
In “Stappen naar een ecologische tuin” van Velt of op de Plantenzoeker van Velt. https://beweegt.velt.be/PLANTENZOEKER vind je bij de plantenlijsten welke bomen en struiken op jouw grond het beste gedijen.
Hoewel houtkanten doorheen de jaren duidelijk in onbruik zijn geraakt bieden ze tal van voordelen voor zowel mens als dier. Deze vele en onmiskenbare voordelen moeten ons inspireren om houtkanten opnieuw de plaats te geven die ze verdienen. Houtkanten zijn en blijven waardevolle groene landschapselementen die een grote bijdrage leveren aan de realisatie van een gezonde, bio-diverse en klimaat-robuuste leefomgeving.